Solun ima mnoge verske znamenitosti, neke se nalaze u centru grada a neke u njegovom širem delu.
U njihovom enterijeru možete videti prelepe arhitektonske detalje i neke od najvažnijih mozaika Soluna. Crkve koje se nalaze centru Soluna mogu se lako posetiti samo za jedan dan. Posetioci ovih verskih znamenitosti imaju priliku da se dive jedinstvenoj arhitekturi i dobro očuvanim spomenicima.
Crkva Svetog Đorđa ( Rotonda )
Rotonda koju smo i ranije spominjali je jedan od najvažnijih rimskih spomenika u centru grada. Rotonda je obnovljena i radi kao muzej gde se često održavaju razne izložbe ali je poznata i kao Crkva Svetog Đorđa jer Grčka pravoslavna crkva je koristi za razne svečanosti određenih dana u godini.
Crkva Svete Sofije
Agia Sofia – Nalazi se u strogom centru grada Soluna u ulici Svete Sofije (Svete Mudrosti), jedna od najvažnijih i najstarijih crkva u gradu jer je još u 3. veku postojala crkva na mestu sadašnje crkve Svete Sofije.
Posle u 8. veku je podignuta sadašnja struktura na osnovu crkve Svete Sofije (Aja Sofije) u Carigradu. Nakon što su krstaši u četvrtom krstaškom ratu zadobili grad crkva je postala katedrala sve dok grad nije vraćen Vizantijskom carstvu 1246 godine.
Posle osvajanja Soluna od strane turskog sultana Murata II crkva je pretvorena u džamiju. Crkva je ostala džamija sve do oslobođenja Soluna u balkanskim ratovima kada joj je vraćen krst. Crkva je dosta oštećena za vreme Velikog solunskog požara 1917.
Kupola crkve obnovljena je 1980, mozaici su očišćeni i crkva danas predstavlja jedan od najvažnijih spomenika paleohrišćanske i vizantijske kulture u Solunu. Mozaik koji se sada nalazi u kupoli crkve predstavlja Vaznesenje Isusa Hrista. Crkva je upisana u svetsku kulturnu baštinu 1988 godine.
Crkva Svetog Dimitrija – Agios Dimitrios
Crkva Svetog Dimitrija u Solunu je najvažnija i najveća crkva u Solunu, crkva se nalazi u istoimenoj ulici.
Sveti Dimitrije je zaštitntik grada Soluna. Crkva datira iz vremana vizantijskog carstva, prvobitna crkva sagrađena je oko četvrtog veka, na mestu rimskog kupatila. Nekoliko puta je razarana od požara, a na kraju je crkva sagrađena kao petobrodna bazilika (629—634), i taj oblik crkve koji se zadržao do danas.
Nakon osvajanja Soluna od strane Turaka 1430. godine, crkva je pretvorena u džamiju.
Nakon oslobađanja Soluna u balkanskim ratovima Crkva Svetog Dimirija je osveštana i ponovo joj je vraćeno zvono.
Crkva je nažalost razorena 1917 u velikom solunskom požaru, ali je restaurirana između 1926. i 1948. godine. Prilikom funkcionisanja crkve kao džamije i velikog oštećenja u požaru iz 1917, najveći deo mozaika iz vizantijskog perioda je izgubljen. Kasnija iskopavanja su otkrila delove rimskog kupatila, koji se i danas mogu videti unutar crkve, gde su Rimljani držali Svetog Dimitrija i pogubili ga.
Unutar crkve nalazi se sarkofag sa moštima Svetog Dimitrija. Crkva danas predstavlja jedan od najlepših primera paleohrišćanskih i vizantijskih spomenika kulture u Solunu. Crkva se nalazi na UNESCO listi svetske kulturne baštine od izuzetnog značaja.
Crkva Panagia Acheiropoietos
Crkva Aheiropojeta (grčki: [Panagia] Acheiropoiētos) je jedna od najstarijih crkava iz 5. veka u Solunu, nalazi se u centru grada, u ulici Agias Sofias broj 56. Crkva Panagia Acheiropoietos je velika ranohrišćanska crkva koja je očuvana skoro do svoje prvobitne visine. Izgrađena je na kompleksu rimskih javnih kupatila, čiji su delovi očuvani ispred i ispod crkve.
Ranohrišćanska crkva se pominje i kao Bogorodičina crkva u vizantijsko doba. Njeno sadašnje ime je prvi put posvedočeno 1320. godine, verovatno po čudesnoj aheiropoietos („nerukotvorenoj“) ikoni Bogorodice Odigitrije koja je tamo bila smeštena, koja se pojavila u crkvi na čudesan način, a ne ljudskom rukom.
Nakon što su Turci zauzeli Solun, sultan Murat II je pretvorio crkvu u džamiju. Tokom otomanskog perioda, bila je glavna gradska džamija pod imenom Eski Camii („Stara džamija“). Posle oslobođenja Soluna u Balkanskim ratovima od 1912-1913 godine, ponovo je otvorena kao crkva.
Crkva Panagia Acheiropoietos je najvažniji primer starohrišćanske bazilike u Grčkoj i jedan od najveličanstvenijih ranohrišćanskih spomenika i nalazi se na UNESCO listi svetske kulturne baštine.
Crkva Panagia Chalkeon
Crkva Bogrodice Halkeon (Bogorodice zaštitnice kazandžija). Crkva se nalazi na trgu Dikastrion ,severno od ulice Egnatia, na mestu gde se prelazi u Aristotelovu aveniju, što dovodi do Aristotelovog trga. Naziv Panagia Halkeon (Bogorodica zaštitnica kazandžija) potiče od blizine područja na kome se crkva nalazi, odnosno mesta koje tradicionalno zauzimaju gradske kazandžije.
Crkva je verovatno podignuta 1028. godine, osnova crkve je klasičan krst upisan u kvadrat, tipičan za period arhitekture tog vremena. Cela zgrada je izgrađena od cigle, pa je popularni naziv crkve “crvena crkva”. Unutrašnjost je bogato ukrašena vizantijskim freskama tog perioda, na freskama se može videti carigradski uticaj tog vremena. Freske iz 11. i 14. veka su dobro očuvane.
Osvajanjem grada 1430. godine od strane Turaka i turskog sultana Murata II, crkva je pretvorena u džamiju pod nazivom Kazandžilar džamija (džamija kazandžijskih trgovaca), freske su prekrivene malterom, uklonjen je zvonik i oltar.
Posle oslobođenja Soluna u Balkanskim ratovima od 1912-1913 godine, crkvi je vraćen zvonik. Danas je na listi svetske kulturne baštine i predstavlja jedan od najlepših primera vizantijske umetnosti u Solunu.
Crkva Svetog Nikole Orfanosa
Smeštena u mirnom delu iza severoistočnog dela gradskih zidina, skrivena od mnogih posetilaca.
Naziv crkve “Agios Nikolaos Orfanos” (Sveti Nikola Siroče) se pripisuje humanim aktivnostima Svetog Nikole prema siročićima ili po tome što je na mestu manastira prethodno bilo sirotište. Prvobitni izgled manastira Svetog Nikole Orfanosa nije sačuvan (trobrodna bazilika).
Što se današnjeg izgleda tiče, radi se o jednobrodnoj bazilici sa drvenim krovom. Vredan pomena je i mermerni ikonostas, novijeg datuma. Unutrašnjost hrama je ispunjena očuvanim freskama sa početka XIV veka (1310-1320. n.e), koje spadaju u najreprezentativnije primere starog paleološkog slikarstva. Zidni ukrasi organizovani su tako da se nadovezuju jedan na drugi.
U centralnom delu oslikani su redovi svetaca, predstave iz dvanaest najznačajnijih crkvenih praznika, Stradanja i Vaskrsnuća. Vredan pomena je i zapis Akatista kao i scene iz Starog Zaveta i čuda iz života Svetog Gerasima. U priprati su prikazane scene iz života Svetog Nikole.
Na Oltaru je oslikana Bogorodica okružena anđelima, a sa donje strane Hristos kao dete iznad Svete Trpeze (melismos). Zidno slikarstvo crkve Svetog Nikole Orfanosa ističe se po svojoj moćnoj kompoziciji, bogatstvu boja i raznovrsnim i interesantnim temama.
Crkva Svetih Apostola
Zapadno od istorijskog centra Soluna, u ulici Olimpu, u blizini zapadnih zidina grada, nalazi se crkva, jedna od najlepših i najznačajnijih kulturnih spomenika grada posvećena Svetim Apostolima.
Iako malo udaljena od većine gradskih turističkih destinacija, Crkvu Svetih Apostola svakako vredi posetiti. Crkva se smatra jednim od najvažnijih verskih objekata u Solunu zbog svoje impresivne arhitekture. Čudesni mozaici koji se još uvek čuvaju u višim delovima unutrašnjosti datiraju iz početka 14. veka.
U glavnoj kupoli i kružnim trouglovima prikazane su mnoge važne ličnosti – simboli vizantijske religiozne umetnosti. Zapadni zid hrama sadrži ilustracije mnogih svetaca i mučenika.
Slikarske dekoracije crkve Svetih Apostola, pored oštećenja i delimično sačuvanih ostataka, i dalje odišu svetlošću, karakteriše ih nenadmašan kvalitet i predstavljaju izuzetan primer vizantijske umetnosti sa početka XIV veka.
Crkva Svetog Pantelejmona
Crkva Svetog Pantelejmona (grč. Naos Agiou Panteleēmona, Naos Agiou Panteleimona) je kasnovizantijska crkva u Solunu i nalazi se na Uneskovoj listi svetske baštine. Crkva se nalazi u istočnom delu starog grada, u blizini Rotonde na raskrsnici ulica Jasonidu i Arijanu.
U unutrašnjosti crkve Svetog Pantelejmona, naročito oltarski prostor na kojem se vrši pripremanje časnih darova za Liturgiju je sačuvan mali broj fresaka iz prve decenije XIV veka, na kojima su predstavljeni Bogorodica sa Isusom, kao i istaknuti crkveni sveci.
Manastir Vlatades ili Manastir Vlatadon (grč. Monē Blatadōn) u severoistočnom delu starih gradskih zidina Soluna (Ano Poli), u ulici Eptapirgiu, je manastir Vlatadon. Izgrađen u 14. veku u periodu od 1351.-1354. godine.
Njegovi ktitori su bili braća Dorotej i Marko Vlatis, jeromonasi, visokoobrazovani i veliki vernici, učenici i prijatelji Svetog Grigorija Palamasa.Značajnu podršku za izgradnju hrama pružila je carica Ana Savojska, koja se doselila u Solun posle smrti muža, Andronika III Paleologa.
Unutrašnjost crkve je ukrašena freskama iz perioda od 1360.-1380. godine. Kada su Turci prvi put zauzeli Solun 1387. crkva je pretvorena u džamiju, nakon zauzimanja Soluna drugi put 1430. nastavila je da funkcioniše kao pravoslavni manastirski objekt za sve vreme turske vladavine.
Manastirski hram je teško oštećen u zemljotresu 1978. godine, ali je kasnije obnovljen. Najstariji delovi su: Kapela Svetih apostola Petra i Pavla, kupola i unutrašnji južni zid hrama. Manastir poseduje veliku kolekciju vizantijskih ikona. Nalazi se na Uneskovoj listi svetske baštine UNESKO od 1988. godine.
Crkva Svete Katarine
Crkva Svete Katarine (grč. Agia Aikaterinē) je kasnovizantijska crkva u severozapadnom delu grada ( Ano Poli ) u Solunu. Izgrađena 1320. godine, crkva je očigledno manja i mnogo tiša u poređenju sa poznatim gradskim crkvama, nudeći putniku drugačije, opuštajuće iskustvo.
Posebno je zanimljiva prelepa unutrašnja dekoracija, koju su Turci prekrili nakon pretvaranja hrama u džamiju. Tokom 1946 – 1951. godine izvršen je niz restauratorskih radova na unutrašnjosti, otkrivajući važne fragmente starijih fresaka koji su vekovima ostali skriveni.
Crkva je uvrštena na Uneskovu listu svetske baštine od 1988 godine.
Crkva Svetog Ilije
Crkva Svetog Ilije – nalazi se u „Ano Poli” na raskrsnici ulice Olimpiado i ulice Profiti Ilia. Datira iz druge polovine 14. veka nove ere, arheolozi potvrđuju da je hram podignut na ruševinama vizantijskih palata u gradu, nakon njihovog uništenja 1342. godine.
Što se tiče arhitekture, veličina hrama je prilično impresivna. Složeni dizajni i kamena konstrukcija stvaraju impozantan imidž. Zidne slike iznutra su šarene i živahne zahvaljujućii projektu restauracije od 1956. do 1961. godine.
Hram je u obliku krsta, glavna kupola je oslonjena na četiri luka, formirajući tako krst u centru, dok je struktura tipičan primer stila Agioritiko – Athoniko (Sveta Gora) koji je dalje razvijen u Solunu.
Crkva Bogorodice Lagudijanis ili Lagudiatu, poznatija kao Laodigitrija (gr. λαός= narod, οδηγώ=voditi), posvećena je Bogorodici Izvoru Života i nalazi se u gornjem gradu Soluna (Ano Poli), na raskrsnici ulica Olimpijados i Julijanu.
Crkva je sagrađena na mestu manastirske crkve vizantijskog ženskog manastira Bogorodice Lagudianis ili Lagudiatu, koji je osnovan, najverovatnije, u XIV veku i bio metoh manastira Vlatadon.
Crkva je obnovljena i ponovo sagrađena početkom XIX veka o trošku velikog trgovca Ioanisa Kavtacoglusa. Pripada tipu trobrodne bazilike sa drvenim krovom i ginekonitisom (deo u crkvi samo za žene), što je karakteristično za crkvenu arhitekturu Makedonije XIX veka. Na južnoj strani građevine je kapela sa zaobljenim krovom, kod koje se nalazi izvor svete vode.
Crkva Mlade Bogorodice, koja je ranije bila poznata pod nazivom Velika Bogorodica (Megali Panagia), posvećena je Uspenju Presvete Bogorodice.
Nalazi se u jugoistočnom delu centra Soluna, blizu mora, na početku ulice Dimitriu Gunari i između ulica Cimiski i Mitropoleos. Prema svedočanstvu zapisa na mermeru iznad južnog ulaza, crkva je sagrađena 1727.
Na istom mestu ranije se nalazio vizantijski manastir u čast Bogorodice, koji je osnovao Ilarion Mastunis u XIV veku., ali je stradao u požaru 1690. godine. Crkva Mlade Bogorodice pripada tipu trobrodne bazilike sa bogatom unutrašnjom dekoracijom u kojoj su sačuvane vredne zidne freske.
Crkva Preobraženja Gospodnjeg
Na raskrsnici ulica Egnatias i Paleon Patron Germanu nalazi se mala crkva Preobraženja Gospodnjeg,
Na osnovu zapisa sa novčića pronađenog u kupoli, gradnja crkve Preobraženja Gospodnjeg započeta je oko 1350. godine. Važno je napomenuti da su u unutrašnjosti crkve, ispod poda severnog i južnog otvora, pronađeni grobovi, što nam ukazuje na činjenicu da su u početku ovde bile grobnice.
Takođe, otkrivena je jedna mala olovna kutija sa moštima koja je predstavljala crkvenu relikviju; dva karakteristična natpisa svedoče o tome da je crkva bila posvećena Presvetoj Bogorodici. U vreme turske vladavine, nije bila pretvorena u džamiju, najverovatnije zbog ograničenih dimenzija ili zato što se nalazila u hriščanskom naselju Panaguda i u dvorištu kuće.
U unutrašnjosti crkve Preobraženja, u delu oko kupole, sačuvane su freske koje datiraju između 1350. i 1370. godine.
Crkva Taksiarhis
U severositočnom delu gornjeg grada Soluna (Ano Poli), u ulici Teotokopulu, nalazi se crkva Taksiarhis, čija se gradnja smešta u drugu polovinu XIV veka. Što se tiče slikarske dekoracije, sačuvane su samo dve freske na istočnom i zapadnom zidu, koje datiraju iz druge polovine XIV veka i predstavljaju Vaznesenje Hristovo i silazak svetog Duha na apostole.
Posle zauzimanja Soluna od strane Turaka 1430. Crkva Taksiarhis je pretvorena u džamiju Gazi Hüseyin Bey i dobila je minaret sa duplim balkonom. Dugovekovna upotreba crkve kao džamije prouzrokovala je mnoge promene na građevini, ali su se javljale i kasnije promene i dopune pa je u cilju proširenja crkve, u novije vreme je izgrađen uzan i zatvoren narteks na zapadnoj strani, dok je na južnoj strani formiran jedan novi brod.
